Lưu Bị tây tiến

Được lời mời của Lưu Chương qua Pháp Chính và qua sự tán đồng của 2 tham mưu Bàng Thống và Gia Cát Lượng, Lưu Bị coi đây là thời cơ tốt để tiến vào Ích châu. Mùa đông năm 211, Lưu Bị khởi binh đi Ích châu. Theo đề nghị của Gia Cát Lượng, để tránh bị Lưu Chương nghi ngờ, Lưu Bị mang theo không nhiều quân, và dùng những tướng mới gia nhập sang Xuyên[7].

Bộ chỉ huy tây chinh gồm có mưu sĩ mới Bàng Thống, 2 hàng tướng Hoàng Trung, Ngụy Diên và chưa tới 1 vạn quân,[8] với sắp xếp để Hoàng Trung đi tiền quân, Lưu Bị tự đi trung quân cùng Lưu Phong và Quan Bình, Ngụy Diên đi hậu quân. Các sử gia đánh giá cao sự táo bạo của Lưu Bị trong việc mang theo một lực lượng mỏng và hầu hết là những người mới theo hàng, vì nếu Lưu Chương chủ động trở mặt trước thì Lưu Bị sẽ gặp nguy hiểm[9].

Lưu Bị giao cho Quan Vũ ở lại trấn thủ Kinh châu, đóng tại Giang Lăng; giúp việc là Gia Cát Lượng, Trương Phi đóng quân phòng thủ mặt sông Trường Giang, còn Triệu Vân nắm binh ở Công An trông nom gia quyến Lưu Bị.

Phía Tôn Quyền, tướng Tôn Du đã rút quân về Giang Đông chưa lâu thì nghe tin Lưu Bị mang quân lên đường tiến vào Tây Xuyên. Thấy mình bị Lưu Bị lừa gạt, Tôn Quyền bực tức chửi ầm ĩ[10].

Để tránh bị người Thục nghi ngờ, Lưu Bị đóng trung quân ở Điếm Giang. Mạnh Đạt theo lệnh của Lưu Chương, ra Phù Thành cách Thành Đô 360 dặm nghênh đón ông. Sau đó Lưu Chương mang 3 vạn quân hỗn hợp kỵ binh và bộ binh ra đón tiếp. Hai người hội ngộ. Pháp Chính và Bàng Thống ngầm khuyên ông nên mở "Hồng môn yến", mời Lưu Chương đến dự rồi bất ngờ bắt giết để đoạt Ích châu. Tây Xuyên mất chủ sẽ nhanh chóng quy thuận Lưu Bị, sẽ tránh được việc động binh. Nhưng Lưu Bị không đồng tình, vì mới vào cõi phải lấy lòng người, không thể làm việc bất nghĩa như vậy[11][12].

Hai họ Lưu trở mặt

Sau đó Lưu Chương cấp cho Lưu Bị quân sĩ cùng rất nhiều quân trang, vật tư, lại giao cả cánh quân của 2 tướng Cao Bái, Dương Hoài ở Bạch Thủy cho ông điều động, giục ông lên phía bắc đánh Trương Lỗ, còn bản thân Lưu Chương trở về Thành Đô.

Lưu Bị có tổng số quân lên 3 vạn[13][14], nhưng theo kế của Bàng Thống, khi tiến lên phía bắc gần địa giới Hán Trung thì dừng lại đóng quân tại Hà Manh[15] nhằm mục đích ban bố ân đức lấy lòng người Thục bản địa, không hành động gì suốt 1 năm.

Dương Hoài và Cao Bái ở Bạch Thủy[16] báo cho Lưu Chương việc Lưu Bị án binh không tiến lên phía bắc khiến Lưu Chương bắt đầu nghi ngờ. Đúng lúc đó, tháng 12 năm 212, Tào Tháo nam chinh đánh Tôn Quyền, Tôn Quyền cầu cứu Lưu Bị chi viện. Lưu Bị bèn viết thư cho Lưu Chương, khẩn khoản nói phải cứu đồng minh Tôn Quyền và bảo vệ Kinh châu, xin cấp 1 vạn quân nữa. Lưu Chương nghi ngờ ông, nên giảm nửa số vật tư lương thảo đề nghị, và chỉ cho 4000 quân. Lưu Bị được số quân lương của Lưu Chương, liền truyền tin chuẩn bị nhổ trại lên đường về Kinh châu trợ chiến Tôn Quyền.

Các sử gia đánh giá rằng không kết luận được Lưu Bị tuyên bố về đông là thật hay chỉ để đánh lừa Lưu Chương, nhưng điều đó khiến Trương Tùng ở Thành Đô hốt hoảng, sợ ý định rước Lưu Bị thay Lưu Chương đổ vỡ, vội viết thư cho Lưu Bị đề nghị ông hãy ở lại[17]. Bức thư đó bị anh Trương Tùng là Trương Túc biết được, bèn đi tố cáo với Lưu Chương. Lưu Chương bèn bắt giết Trương Tùng.

Trong khi tin Trương Tùng chết còn chưa truyền tới chỗ Lưu Bị và ải Bạch Thủy, Bàng Thống giục Lưu Bị phải hành động, vì Lưu Chương đã tỏ ra nghi ngờ nên mới cấp ít quân lương. Trong 3 kế của Bàng Thống đưa ra, ông dùng trung sách, vẫn thân thiện với Dương Hoài và Cao Bái, triệu tập 2 người đến bàn việc quân. Hai tướng trấn giữ Bạch Thủy chưa biết lệnh mới của Lưu Chương nên đến trại Lưu Bị. Ông lập tức bắt giữ hai tướng và trách cứ Lưu Chương bội ước cấp ít quân, rồi nhân lý do đó giao ải Hà Manh lại cho Hoắc Tuấn, mang quân đánh chiếm ải Bạch Thủy.

Chiếm Bồi Thành

Sau khi chiếm Bạch Thủy, Lưu Bị bắt các tướng sĩ tại đây phải để lại gia quyến làm con tin, rồi điều họ đi cùng Hoàng Trung, Trác Ưng làm tiên phong đi đánh Bồi Thành.

Lưu Chương bèn điều quân đối phó. Một mặt, ông sai Lưu Hội, Lãnh Bào, Trương Nhiệm và Đặng Hiền, dẫn năm vạn quân, đi gấp ra giữ thành huyện Lạc, phối hợp với Ngô Ý phòng thủ Miên Trúc, để cự nhau với Lưu Bị. Mặt khác, Lưu Chương sai các tướng Phù Cấm, Hướng Tồn dẫn hơn vạn người từ trên Lăng Thủy vây đánh ải Hà Manh mà Hoắc Tuấn đang trấn giữ.

Tin Trương Tùng chết truyền đến khiến Lưu Bị buộc phải công khai đẩy mạnh chiến tranh với Lưu Chương. Ông sai mang Dương Hoài và Cao Bái ra giết chết. Hoàng Trung tiến đến Miên Trúc, tướng Ích châu là Ngô Ý lập tức đầu hàng. Quân Trương Nhiệm thiếu chuẩn bị nên bị đánh tan tác[18]. Lưu Bị chiếm được Bồi Thành, Trương Nhiệm phải rút chạy về phía nam lập trận tuyến phòng thủ.

Lưu Chương sai tướng Lý Nghiêm mang quân ra tiếp ứng cho Trương Nhiệm. Lý Nghiêm vốn là đồng hương của Pháp Chính và Mạnh Đạt nên cũng có thiện cảm với Lưu Bị. Do sự thuyết phục của Pháp Chính và sau đó là Bàng Thống, khi ra mặt trận, Lý Nghiêm và Phí Quan lập tức quy hàng Lưu Bị, khiến quân Ích châu càng sa sút tinh thần chiến đấu[19].

Trương Nhiệm cô thế phải rút về Lạc Thành, phòng giữ các nơi hiểm yếu. Lưu Chương nghe tin báo về, bèn phát binh bao vây Hà Manh, cắt đứt đường tiếp viện của Lưu Bị. Lưu Bị trước mặt không thể đánh hạ được Lạc Thành, lại bị vây từ phía sau, tình hình khá nguy hiểm. Mùa hè năm 213, Lưu Bị bí mật sai người theo đường thủy về Giang Lăng hạ lệnh điều động Trương Phi, Triệu Vân và Gia Cát Lượng vào Ích châu trợ chiến, hẹn hội binh ở Thành Đô; để Quan Vũ ở lại trấn thủ Kinh châu.

Viện binh từ Kinh châu

Theo lệnh của Lưu Bị, từ cuối năm 213, quân Kinh châu tiếp ứng của Trương Phi, Triệu Vân chia làm 2 đường: Trương Phi và Gia Cát Lượng đi đường phía bắc, Triệu Vân đi đường phía nam. Tham gia còn có các văn thần Tưởng Uyển, Giản Ung.

Tam Quốc diễn nghĩa kể rằng lúc đó Gia Cát Lượng thống lĩnh Trương Phi và Triệu Vân mang cánh quân vào Tây Xuyên. Các sử gia đính chính rằng: thực tế là Trương Phi và Triệu Vân theo lệnh của Lưu Bị mang theo Gia Cát Lượng cùng đi, vì lúc đó chức vụ của Trương Phi (Chinh lỗ tướng quân) cao nhất, sau đó đến Triệu Vân (Nha môn tướng quân), rồi mới đến Gia Cát Lượng (Quân sư trung lang tướng, chức "trung lang tướng" còn kém "tướng quân" một cấp)[20].

Cánh quân của Trương Phi, Triệu Vân và Khổng Minh rầm rộ tiến bình định các quận huyện. Trương Phi đánh Ba quận, Gia Cát Lượng đánh Ba Đông, Triệu Vân đánh Giang Dương và quận Kiện Vi.

Trương Phi đụng thái thú Ba quận là Nghiêm Nhan. Nghiêm Nhan trí dũng song toàn, thành trì ở vùng núi hiểm trở nên không quy phục. Trương Phi dùng mưu kế đánh bại và bắt sống Nghiêm Nhan. Trước sự khẳng khái của Nghiêm Nhan, ông cởi trói, trọng đãi Nghiêm Nhan, dụ được Nghiêm Nhan đầu hàng[21].

Sau đó Trương Phi cùng Gia Cát Lượng tiếp tục đi theo đường phía bắc, theo lối Bồi Giang lên phía tây bắc qua Hợp Xuyên, Toại Ninh, Tam Đài. Trương Phi được Nghiêm Nhan hỗ trợ dụ hàng các vùng Ba Tây, Đức Dương. Lưu Chương sai lão tướng Trương Duệ mang quân ra kháng cự, bị Trương Phi đánh tan[22]. Trương Duệ mang tàn quân chạy về Thành Đô. Trương Phi chuyển qua hướng tây để hợp binh với Lưu Bị và Triệu Vân đánh Lạc Thành rồi tấn công vào Thành Đô.

Trong khi đó, Triệu Vân cầm quân đi theo con đường phía nam. Khi đến huyện Giang Châu[23], Triệu Vân từ Mân Giang tiến lên Giang Dương.

Ông theo đường phía tây nam xuống chiếm Giang Dương. Từ đó, Triệu Vân tiến vào quận Kiện Vi, rồi lên phía bắc qua Nội Giang, Tư Trung, Giản Dương. Sau đó Triệu Vân hội binh với Trương Phi và Gia Cát Lượng cùng giúp Lưu Bị đánh Lạc Thành.

Tại chiến trường Hà Manh, Hoắc Tuấn trong thành chỉ có mấy trăm quân sĩ nhưng vẫn kiên cường phòng thủ, quân Lưu Chương đánh hơn một năm vẫn không thể hạ được. Hoắc Tuấn chờ lúc sơ hở, lựa quân tinh nhuệ xuất kích, đại phá địch, chém đầu tướng của Lưu Chương là Hướng Tồn[24].

Chiếm Lạc Thành

Mùa hè năm 214, các cánh quân Kinh châu đều thắng trận. Lưu Bị nghe tin, bèn cùng Bàng Thống chia đường tấn công Lạc Thành. Bàng Thống dẫn một cánh quân dụ được tướng giữ thành là Trương Nhiệm ra khỏi Lạc Thành.

Trương Nhiệm kéo ra phía nam, đóng quân ở Nhạn Kiều. Lưu Bị bèn chặt đứt đường về của Trương Nhiệm, còn Bàng Thống dẫn quân quay lại đánh Trương Nhiệm ở Nhạn Kiều. Bàng Thống bị trúng tên và tử trận[25]. Lưu Bị đánh bại và bắt sống Trương Nhiệm. Vì Trương Nhiệm không hàng nên Lưu Bị sai mang chém.

Tam Quốc diễn nghĩa kể rằng trận Lạc Thành diễn ra trước khi Trương Phi, Triệu Vân và Gia Cát Lượng mang quân vào Tây Xuyên. Trước khi Bàng Thống tiến quân, Khổng Minh đã đưa thư cảnh báo nên thận trọng nhưng Bàng Thống nghĩ Khổng Minh ghen tị với mình nên không nghe lời can của Khổng Minh. Trước khi ra quân, Lưu Bị còn đổi cho ông con ngựa bạch của mình, ông rất cảm kích. Bàng Thống vì chủ quan khinh địch nên lọt vào trận mai phục của Trương Nhiệm. Vì cưỡi ngựa bạch nên ông bị tưởng lầm là Lưu Bị, loạn tiễn đều nhằm vào ông mà bắn, cuối cùng cả người lẫn ngựa chết dưới chân gò Lạc Phượng (tên gò cũng là điềm gở vì ông có danh xưng là Phượng Sồ). Sau khi Bàng Thống mất, Gia Cát Lượng mới được huy động vào Ích châu, dùng kế bắt Trương Nhiệm trả thù cho ông.Trên thực tế, cánh quân Gia Cát Lượng và Trương Phi đã cùng phối hợp với Lưu Bị và Bàng Thống tại Ích châu từ hơn nửa năm trước khi ông mất. Lưu Bị và Bàng Thống cầm quân tác chiến độc lập, đánh bại bắt Trương Nhiệm ở Lạc Thành. Bàng Thống không may bị tên bắn phải giữa trận tiền mà qua đời chứ không phải vì bị trúng kế đối phương.[26]

Chiếm Thành Đô

Ba cánh quân Kinh châu đã bao vây sáp Thành Đô. Cùng lúc đó, Mã Siêu ở Lương châu đã bị Tào Tháo đánh bại 2 lần, phải đến Hán Trung đầu hàng Trương Lỗ. Lưu Bị biết được chuyện Mã Siêu đang bất mãn vì không được trọng dụng liền cử tướng đầu hàng của Lưu Chương là Lý Khôi thuyết phục Mã Siêu theo về với Lưu Bị. Mã Siêu bí mật viết thư xin đầu quân cho Lưu Bị, giết viên giám quân của Trương Lỗ là Dương Bách (杨柏), bỏ vợ con chạy theo lối Vũ Đô, qua nơi ở của rợ Đê để vào đất Thục, đến ngoại thành Thành Đô nơi Lưu Bị đang đóng quân.

Khi Mã Siêu đến nơi, Lưu Bị sai người nghênh đón Mã Siêu trọng thể, đồng thời ông cũng sai người lên kế hoạch phối hợp, hỗ trợ cho Mã Siêu tiến đánh Thành Đô, giành lấy công đầu. Theo kế hoạch này, Mã Siêu không vội tiến binh đến thẳng Thành Đô mà đóng đối diện để phô trương thanh thế và uy hiếp trực tiếp Thành Đô, đồng thời Lưu Bị cũng bí mật điều binh mã của mình giao cho Mã Siêu thống lĩnh để tăng cường lực lượng.

Pháp Chính viết thư cho Lưu Chương khuyên nên đầu hàng. Lưu Chương không chịu. Lưu Bị bèn sai Mã Siêu cầm quân đánh Thành Đô, cho quân đổi áo theo trang phục người Hồ ở Lương châu, khiến người Thành Đô tưởng là đội quân Tây Lương thiện chiến của Mã Siêu. Lưu Chương nghe tin quân Mã Siêu mạnh mẽ lợi hại, bèn thôi ý định chống cự, mở cửa thành ra hàng, dù rằng trong thành vẫn còn 3 vạn quân và lương thực đủ dùng trong 01 năm.

Chiến dịch tiến đánh Thành Đô diễn ra một cánh chóng vánh, Mã Siêu sau khi được tăng cường lực lượng lập tức thống lĩnh quân đội thần tốc tiến thẳng đến Thành Đô đóng quân ở phía Bắc trực tiếp uy hiếp thủ phủ của Ích châu. Lực lượng do Mã Siêu nhanh chóng tiến về Thành Đô. Khi nhìn thấy quân đội của Mã Siêu ở phía bắc Thành Đô, dân chúng bên trong thành phố sợ hãi, hoảng loạn tuy nhiên họ vẫn khăng khăng chống lại trong một cuộc chiến tuyệt vọng.

Trong vòng chưa đầy 10 ngày từ khi Mã Siêu tới, Thành Đô đã thuộc về Lưu Bị. Sử sách ghi chép lại: Siêu đến nơi, hạ lệnh đóng quân ở phía bắc Thành Đô, Siêu đến chưa đầy một tuần mà lòng người ở Thành Đô tan lở cả... Siêu tiến binh thẳng đến dưới chân thành. Người trong thành hoang mang sợ hãi, Chương lập tức ra hàng. Ông nói:

“

Cha con ta ở Ích châu hơn hai mươi năm, không có ân đức gì với bách tính. Ba năm nay bách tính chinh chiến triền miên, xương thịt phơi đầy đồng, ấy là vì Chương vậy, sao ta có thể an lòng đây!

”

Lưu Chương mở cửa thành ra hàng, quần thần chẳng ai không sa nước mắt. Lưu Bị tiếp nhận sự đầu hàng của Lưu Chương, đưa về an trí cùng gia quyến tại thành Công An (quận Vũ Lăng, Kinh châu), cho Lưu Chương giữ nguyên ấn Chấn uy tướng quân mà Tào Tháo từng nhân danh Hán Hiến Đế phong cho Lưu Chương.

Lưu Bị tự xưng làm Châu mục Ích châu, phong cho Trương Phi làm thái thú Ba Tây, Lý Nghiêm làm thái thú Kiện Vi, Phí Quan làm thái thú Ba quận, Đổng Hòa làm thái thú quận Ích Châu (quận tại Vân Nam hiện nay). Lưu Bị sau đó kết hôn với chị của Ngô Ý và cố gắng để áp đặt quyền kiểm soát trên lãnh thổ Ích châu. Quan lại các châu quận đều ngả theo Lưu Bị, chỉ có Hoàng Quyền đóng cửa thành cố thủ. Mãi đến khi Lưu Chương đầu hàng, Hoàng Quyền mới ra quy thuận.